EDEBİYATIMIZDA İLKLER
> Türk edebiyatının ilk yazılı ürünleri VIII. yy'da dikilen Orhun / Göktürk Kitabeleri'dir.
> Edebiyatımızda ilk söylev (nutuk) örneği Göktürk Kitabeleriyle verilmiştir.
> Bilinen ilk Türk yazarı Kül Tigin ve Bilge Kağan Kitabelerini yazan Yullug Tigin'dir.
> VIII. yy'da Uygurlarda yaşamış hem dini hem de din dışı şiirleriyle tanıdığımız Aprinçur Tigin ise Yullug Tigin'den sonra ikinci Türk yazarı olarak kabul edilir.
> Aruz veznini kullanan ilk Türk şairi Yusuf Has Hacip'tir. Kutadgu Bilig adlı eserinde kullanmıştır.
> llk siyasetname örneğini Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig adlı eseriyle vermiştir. (XI. yy)
> Edebiyatımızın ilk mesnevisi, Yusuf Has Hacip'in XI. yy'da yazdığı Kutadgu Bilig'tir.
> Türk dilinin ilk sözlüğü, Kaşgarlı Mahmut'un XI. yy'da yazdığı Divan-ı Lügati't Türk' adlı eseri ile Ali Şir Nevai'nin 'Muhakemetü'I Lügateyn' adlı çalışmasıdır.
> Ali Şir Nevai'nin Mecalisü'n Nefais" adlı eseri ilk şairler tezkiresi (biyografisi)'dir.
> Anadolu'da yazılan ilk tezkire Edirneli Sehi Bey'in 'Heşt Behişt' adlı eseridir. İlk anı (hatırat) örneğini Babür Imparatorlunun kurucusu Babür Şah'ın kaleme aldığı "Babūr name" adlı eserdir.
> İlk Divan edebiyatı şairi Hoca Dehhani'dir. (XIII. yy)
> İlk resmi Türk gazetesi Tavim-i Vakai (1831)'dir.
> Resmi ilk Türk gazetesi Ceride-i Havadis (1840)'tir.
> İlk özel gazete: Tercüman-ı Ahval (Şinasi ve Agâh Efendi-1860), ikinci özel Türk gazetesi Tasvir-i Eſkär'dır. Şinasi çıkartmış (1862), 1864'te Namık Kemal'e devretmiştir.
> Yurt dışında çıkan ilk gazete Namık Kemal ile Ziya Paşa'nın müşterek çıkarttıkları Hürriyet (1868) gazetesidir.
> Noktalama işaretleri, ilk kez Şinasi tarafindan Şair Evlenmesi adlı tiyatro eserinde kullanılmaya başlanmıştır.
>Ilk makale: Mukaddime (Şinasi-1860)
> İlk tiyatro eseri: Şair Evlenmesi (Şinasi 1860)
> İlk çeviri şiir Şinasi'nin Tercüme-i Manzume' adlı çalışmasıdır. Ilk öykü, "Letaif-i Rivayet', 'Kıssadan Hisse' adlı eserleriyle Ahmet Mithat Efendi vermiştir.(1870)
> İlk popüler roman: Taaşşuk-i Talat ve Fitnat (Şemsettin Sami 1872) Bu roman ilk Türk romanı olarak da kabul edilmektedir.
> Batılı anlamda ilk edebi roman: Intibah (Namık Kemal 1876)
> Sahneye konulan ilk tiyatro oyunu: Vatan yahut Silistre (Namık Kemal)
> İlk ansiklopedi: Kamusu'l A'lam (Şemsettin Sami)
> İlk Türkçe > ilk realist / ilk natüralist öykü: Karabibik (Nabizade Nazım 1890)/ ilk köy romanımız: Karabibik.
> İlk realist romanlar; Samipaşazade Sezai'nin "Sergüzeşt' (1889), adlı eseri ile Recaizade Mahmut Ekrem'in Araba Sevdası' adlı romanıdır.
> Batılı anlamdaki öykü anlayışının ilk örneği: Küçük Şeyler (Samipaşazade Sezai)
Tanzimat Dönemindeki İlkler
> Ilk tarihi roman: Cezmi (Namık Kemal)
> llk anı Namık Kemal'in Magosa Anıları adlı çalışmasıdır.
Tanzimat Dönemindeki İikler: İlk roman çevirisi: Telemak (Fenelon) Yusuf Kamil Paşa
İlk roman: Taaşşuk- Talat ve Fitnat- Şemsettin Sami
İlk edebi roman: Intibah - Namık Kemal
İlk tarihi roman: Cezmi - Namik Kemal
İlk realist roman: Araba Sevdası - Recaizade Mahmut Ekrem
İlk köy romanı: Karabibik - Nabizade Nazım
İlk psikolojik roman denemesi: Zehra - Nabizade Nazim
İlk hikaye: Letaif-i Rivayat - Ahmet Mithat Efendi
İlk hikaye kitabı: Küçük Şeyler - Samipaşazade Sezai
İlk tiyatro: Şair Evlenmesi - Şinasi
Sahnelenen ilk tiyatro: Vatan yahut Silistre - Namık Kemal
İlk tiyatro çevirisi: Zor Nikah – Ahmet Vefik Paşa
İlk eleştiri: Tahrib-i Harabat – Namık Kemal
İlk makale: Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi - Şinasi
İlk pastoral şiir: Sahra – Abdülhak Hamit Tarhan
İlk noktalama işaretleri: Tercüman-i Ahval Mukuddimesi - Şinasi
İlk resmi gazete: Takvim-i Vekayi
İlk özel gazete: Tercüman-i Ahval - Şinasi ve Agâh Efendi
Tanzimat Dönemi yazarımız olan Ibrahim Şinasi'nin edebiyatımıza getirdiği yenilikleri şöyle sıralayabiliriz:
Noktalama işaretlerini ilk kullanan sanatçımızdır.
Tiyatro türünde ilk örnegi (Şair Evlenmesi) vermiştir.
İlk özel gazeteyi (Tercüman-ı Ahval- Agah Efendi'yle birlikte) çıkarmıştır.
İlk makaleyi (Tercuman-ı Ahval Mukaddimesi) yazmıştır.
Edebiyatımızda klasisizmin öncüsü olmuştur.
Divan şiiri anlayışını yıkmamız gerektigini ilk Şinasi dile getirmiş: parça güzelliği yerine bütün güzelligini savunmuştur.
Devlet tarafından Avrupa'ya (Fransa) gönderilen ilk özel öğrencidir.
DÜNYA EDEBİYATINDA İLKLER
Dünya edebiyatındaki ilk hikâyeci ve eseri: Baccaio Decameron
Komedi türünün ilk büyük ustası: Aristophanes
Trajedi türünün ilk büyük ustası: Aiskhylos
Deneme türünün kurucusu: Montaigne
İlk mizah dergisi: Diyojen / Teodor Kasap
Dünya edebiyatındaki ilk modern roman: Cervantes / Don Kişot
Dünyada ilk özgün çizgi roman: New Fund (1935)
Dünyada ilk özgün çizgi macera hikayesi: Chester Gould / Dick Tracy
Dünyada bilinen en uzun destan: Kırgızlar'ın Manas Destanı
Dünyada bilinen en eski destan: Gılgamış Destanı - Sümer
Dünya edebiyatındaki ilk realist roman: Madam Bovary
Bilinen ilk masal anlatıcısı: Aisopos
İlk gazete: Relation / Fransa
Ilk gazeteci: Johann Carolus