Birinci Dönem Tanzimat Sanatçıları
- Tanzimatın önde gelen sanatçılarından biri olarak edebiyatımızın yenileşmesi ve değişmesinde büyük katkıları vardır.
- Edebiyatımızda yeniliklerin öncüsü olarak tanınmıştır.
- İlk makalemiz olan “Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi”ni yazmıştır.
- İlk yerli tiyatromuz olan “Şair Evlenmesi”ni yazmıştır.
- İlk özel gazetemiz olan “Tercüman-ı Ahval”i, Agah Efendi ile birlikte çıkarmıştır.
- Atasözlerimizi derleyerek “Durub-ı Emsal-i Osmaniye” isimli kitabıyla yayımlamıştır.
- Fransızcadan yapmış olduğu şiir tercümeleriyle bu şiirleri edebiyatımıza tanıtanların başında gelir.
- Noktalama işaretini ilk kez kullanan sanatçımızdır.
- Divan edebiyatının nazım biçimlerini kullanarak şiirde yeni konular işlemiştir.
- Türkçenin sadeleşmesi yolunda çaba göstermiştir.
- La Fontaine’den fabl çevirileri yaparak geniş kitlelere ulaştırmıştır.
- Klasisizm akımının etkisinde kalmıştır.
Eserleri:
Tiyatro: Şair Evlenmesi
Atasözleri Derlemesi: Durub-ı Emsal-i Osmaniye
Düz Yazı: Müntehebat-ı Tasvir-i Efkâr (Gazetedeki yazıları)
Şiir: Müntehabat-ı Eş’ar (Kendi şiirlerinden seçmeler), Tercüme-i Manzume (Çeviri şiiri)
- Türk Edebiyatı’nda “Vatan Şairi” olarak bilinen Namık Kemal yenilikçi bir sanatçıdır.
- Tercüme odalarında çalıştığından Batı edebiyatlarını detaylı bir şekilde inceleme fırsatı bulmuştur.
- İlk şiirlerinde eski geleneğe bağlı kalmış ancak daha sonraları Şinasi’nin de etkisiyle şiirde alışılmışın dışına çıkmış ve yeni temaları şiire dahil etmiştir.
- Hürriyet ve vatan temalarını şiire soktuğundan “Vatan Şairi” olarak tanınmıştır.
- Şiirlerinde daha çok aruz ölçüsünü kullanmıştır.
- İlk edebi romanımız “İntibah”ı yazmıştır.
- İlk tarihi romanımız “Cezmi”yi yazmıştır.
- “Tahrib-i Harabat” eseriyle ilk eleştiri örneğimizi vermiştir.
- Sahnelenen ilk tiyatro oyunumuz olan “Vatan Yahut Silistre”nin de yazarıdır.
- Romantizm akımından etkilenmiştir.
- Romanlarını romantizm akımının ilkelerine göre yazdığından sık sık olayları kesip kendi düşünce ve fikirlerini dile getirmiştir. Bu nedenle romanları teknik açıdan kusurludur.
- Eseriyle halka ulaşıp onları aydınlatmayı ve eğitmeyi amaçlamıştır.
- Şinasi ile birlikte dilde sadeleşme akımının öncüsü olmuştur.
- Çeşitli gazetelerde çalışmış ve gazete çıkarmıştır.
- Eserlerinde sosyal ve siyasi konuları işlediğinden sürgüne gönderilmiştir.
Eserleri:
Roman: İntibah, Cezmi
Tarih: Devr-i İstila, Kanije, Osmanlı Tarihi, Silistre Muhasarası, Büyük İslam Tarihi
Tiyatro: Vatan yahut Silistre, Gülnihal, Kara Bela, Akif Bey, Celalettin Harzemşah, Zavallı Çocuk
Biyografi: Evrak-ı Perişan (Fatih, Yavuz Sultan ve Selahattin Eyyubi’yi anlatır.)
Eleştiri: Renan Müdafaanamesi, Tahrib-i Harabat, Takib-i Harabat, İrfan Paşa’ya Mektup
Hatıra: Magosa Mektupları
- Namık Kemal ve Şinasi ile birlikte edebiyatın yenileşmesi için çaba göstermiş ancak daha sonra bu düşüncesinden çıkarak eski edebiyatı savunmuştur.
- Fikirlerinde tezatlık nedeniyle Namık Kemal’le eski-yeni tartışması yaşamıştır.
- “Şiir ve İnşa” makalesinde divan edebiyatını eleştirmiş ve halk şiirini savunmuştur.
- “Harabat” kitabının önsözünde de divan şiirine övgüde bulunmuştur.
- Terci-i bent ve terkib-i bent nazım biçimleriyle yazdığı şiirleriyle tanınmıştır.
- Şiirlerinde ağırlıklı olarak aruz ölçüsünü kullanmıştır.
- Şiirlerindeki bazı dizeler özdeyiş şeklinde bugün bile kullanılmaktadır.
- Didaktik özellikler taşıyan şiirlerinde felsefi ve tasavvufi konuları işlemiştir.
- “Hürriyet” gazetesini Namık Kemal’le birlikte çıkarmıştır.
Eserleri:
Tercüme: Engizisyon Tarihi, Emil, Tartüffe, Rüya’nın Encamı, Endülüs Tarihi
Şiir: Eş’ar-ı Ziya
Hatıra: Defter-i Amal
Antoloji: Harabat
Makale: Şiir ve İnşa
Hiciv: Zafername
Mektup: Veraset Mektupları
AHMET MİTHAT EFENDİ (1844 – 1912)
- Tanzimat Edebiyatı’nın her iki döneminde eser vermiştir.
- Birçok türde eser verse de daha çok romancılığı ve hikayeciliği ile tanınmaktadır.
- Eserleriyle halka ulaşmak istediğinden dönemine göre sade bir dil kullanmıştır.
- Sanat toplum içindir anlayışında olmuştur.
- Realizm ve natüralizm akımından etkilense de daha romantizmin etkisinde kalmıştır.
- Romantizm akımının etkisiyle eserlerinde olayların arasına girerek kendi düşüncelerini ve duygularını ifade etmiştir. Bu nedenle birçok eseri teknik açıdan kusurlu olarak görülür.
- “Letaifi-Rivayet” adlı eseriyle edebiyatımızdaki ilk hikaye örneğini vermiştir.
- Çıkardığı Tercüman-ı Hakikat gazetesi uzun bir süre yayın hayatına devam etmiştir.
- Çok sayıda eser yazdığından “yazı makinesi” olarak tanınır.
- Servet-i Fünun sanatçılarını eleştirerek onlar hakkında “Dekadanlar” başlıklı bir makale yayımlamıştır.
Eserleri:
Roman: Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Beyle Rakım Efendi, Süleyman Musli, Dünyaya İkinci Geliş, Jön Türk, Paris’te Bir Türk, Yeniçeriler, Henüz On Yedi Yaşında, Esrar-ı Cinayat, Durdane Hanım (Daha çok sayıda romanı vardır.)
Hikâye: Letaif-i Rivayat, Kıssadan Hisse
Biyografi: Beşir Fuat
Tiyatro: Eyvah, Çengi, Çerkez Özdenler
Gezi: Avrupa’da Bir Cevelan
AHMET VEFİK PAŞA (1823 – 1891)
- Dönemin devlet adamlarından olan Ahmet Vefik Paşa, sanatçı kimliğiyle de tanınmıştır.
- Moliere’den yaptığı tiyatro çevirileriyle dikkat çeker.
- Batı tiyatrolarından uyarladığı “Zor Nikâh” ve “Zoraki Tabip” döneminde sahnelenmiş eserlerdendir.
- Tiyatronun benimsenmesi ve sevilmesi yönünde büyük çaba göstermiştir.
- Valiliği sırasında Bursa’da yaptırdığı tiyatro binasında kendi emekleriyle tiyatro oyunları sahneletmiştir.
- Türkçülük fikrinin benimsenmesinde alt yapıyı oluşturan isimlerden biri olmuştur.
- Klasisizm akımından etkilenmiştir.
- Dil alanında çalışmalar yapmıştır.
Eserleri:
Tiyatro: Zor Nikah, Zoraki Tabip, Tabib-i Aşk, Meraki, Azarya, Kadınlar Mektebi, İnfal-i Aşk, Yorgaki Dandini, Savruk, Kocalar Mektebi (Eserler Moliere’den tercüme edilmiş ya da uyarlanmıştır.)
Tarih: Şecere-i Türk Çevirisi
Sözlük: Lehçe-i Osmanî
- Sanatçılığının yanında dil alanında önemli çalışmalar yapmıştır.
- Türkçenin sadeleştirilmesini savunmuştur.
- Dilimiz açısından önemli bir eser olan Kamus-ı Türkî yazmıştır.
- Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseriyle ilk yerli roman örneğini vermiştir.
- Batı’daki önemli romanları dilimize tercüme etmiştir.
- Gazete ve dergi çıkarmış, gazetecilikle uğraşmıştır.
- Orhun Yazıtları ile Kutadgu Bilig hakkında önemli çalışmalar yapmıştır.
Eserleri:
Sözlük: Kamus-ı Türkî, Kamus-ı Fransevî, Kamus-ı Arabî
Roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat
Ansiklopedi: Kamusü’l Âlâm
Çeviri Romanları: Robinson Crusoe, Sefiller
Tiyatro: Seydi Yahya, Gave, Besa yahut Ahdevefa
DİREKTÖR ALİ BEY (1844 – 1899)
- Küçük yaşlarda Fransızca öğrenen sanatçı birçok bölgede devlet görevlerinde bulunmuştur.
- Türk tiyatrosunun geliştirilmesinde büyük çaba harcamıştır.
- İlk mizah dergilerimizden olan Diyojen’deki yazılarıla dikkat çekmiştir.
- Halkın konuştuğu Türkçeyle çeşitli komedi tiyatroları yazmıştır.
- Günlük türündeki ilk eserimiz olan “Seyahat Jurnali”ni yazmıştır.
Eserleri:
Gezi-Günlük: Seyahat Jurnali
Tiyatro: Ayyar Hamza, Tosun Ağa, Geveze Berber, Letafet, Saffet Bey, Misafir-i İstiskal (Hoşlanılmayan Misafir), Kokana Yatıyor
Mizah: Seyyareler, Lehçetü’l Hakayık
- Halkın içinde kendisini geliştirmeyi başarabilmiş sanatçılarımızdandır.
- Muhbir gazetesinde sade bir dille çeşitli yazılar kaleme almıştır.
- Önce “İslamcılık” fikrini savunur ancak daha sonra bu düşüncesi “Türkçülük”e dönüşür.
- Edebiyat, felsefe, coğrafya, tarih ve siyaset gibi birçok konuda makale yazmıştır.
Eserleri:
Kamus Ül-Ulum Vel-Maarif (Ansiklopedi)
Hive
Ali Paşa’nın Siyaseti
Hukuk-üş Şevari