TOPLUMCU GERÇEKÇİ ŞAİRLER

- Toplumcu gerçekçi şairler, şiirde o güne kadar işlenmemiş konulara, şiir dilinde 

kullanılmamış kavramlara yer verdiler.

- Marksizm’e, sosyalizme ve materyalizme bağlı bir akım olan toplumcu gerçekçi şiir; 

işçi, emekçi ve köylü sınıfının ezildiği temel düşüncesinden hareket eder. 

- Ancak Atatürk ilkelerinden özellikle halkçılık ve köycülük anlayışından da 

yararlanırlar.

- Toplumcu gerçekçiler, toplumsal yaşamı gerçekçi bir biçimde tasvir eder, sosyal 

sorunlara yer verir ve bunların çözümü için sosyalizmin tek formül olduğunu 

göstermeye çalışırlar.

- Toplumcu gerçekçiler, realistler gibi yalnızca toplumsal ve sosyal sorunları aslına 

uygun bir biçimde yansıtmakla kalmazlar; gerçekliği aşmanın, değiştirmenin 

mücadelesini yaparlar.

- Toplumsal sorunları, ideolojik(sosyalizm) bir bakış açısıyla işlediler.

- Pragmatik bir anlayışa sahiptir ve bir tezi vardır.

- Kitlelerin kolektif bir anlayışla hareket etme duygusuna seslenir. 

- Toplumcu gerçekçiler hayata daima iyimser bakarlar. En büyük duygu yeryüzünde 

yaşama mutluluğudur. 

- Toplumcu gerçekçiler sosyalist bir eğitsel işleve sahiptir.

- Kitleleri harekete geçirmek istediklerinden hitabet üslubundan yararlandılar. 

Kendilerini toplumun sözcüsü olarak gördüler.

- Şiirde kafiye, redif ölçü gibi unsurları attılar.

- Serbest nazım tercih ettiler; ahengi; ses akışıyla (vurgu, tonlama, aliterasyon, asonans 

mısra düzeniyle)sağladılar.

- Şiirde yalın bir dil kullanmayı tercih ettiler.

- Şiirin yapısını değiştirdiler.(şiir birimi, kısalı uzunlu şiir cümleleridir)

- Şiirde o güne kadar kullanılmayan kelime ve kavramları şiire sokarak şiir dilini 

zenginleştirdiler.

- Sanat toplum içindir anlayışı hakimdir.

- Şiirde imgeye ve söz sanatlarına az yer verirler. Genellikle kelimeleri gerçek 

manalarında

- kullandılar.

- Başlıca temsilcileri: Nazım Hikmet Ran, Salah Birsel, Attila İlhan, Ercüment Behzat 

Lav, Abidin Dino, Cahit Irgat, Ömer Faruk Toprak, Rıfat Ilgaz.

NÂZIM HİKMET (1902-1963)

- Nâzım Hikmet, hece vezniyle yazdığı ilk şiirlerini Yeni Mecmua, İnci, Ümit ve Celal 

Sahir’in çıkardığı Birinci Kitap, İkinci Kitap vb. dergilerinde yayımlamıştır. İlk şiirlerinde hece ve aruz ölçüsünü kullanmıştır.



NÂZIM HİKMET (1902-1963)

- Nâzım Hikmet, hece vezniyle yazdığı ilk şiirlerini Yeni Mecmua, İnci, Ümit ve Celal

Sahir’in çıkardığı Birinci Kitap, İkinci Kitap vb. dergilerinde yayımlamıştır. İlk şiirlerinde hece ve aruz ölçüsünü kullanmıştır.

Rusya’da gördüğü öğretimden sonra heceden uzaklaşarak serbest nazmın ve toplumcu

şiirin öncüsü olmuştur. Günümüzün pek çok şairini bu yönüyle etkilemiştir.

- İlk kitabı 835 Satır’da o güne kadar ortaya konulamayan çok farklı bir şiir anlayışı

ortaya koyar.

- Türk şiirinde o zaman kadar denenmeyen görsel, sessel ve karmaşık biçimli teknikler

kullanarak somut ve nesnel bir şiir anlayışı ortaya koyar.

- Bu çıkışla şiirlerinde büyük bir oranda Marksist ve Materyalist ideolojinin etkisi

görülür.

- Türk şiirinin gerek yapı gerekse tematik sorunlarına gerçek anlamda bir darbe

indirmiştir. Bu yönüyle 1920’lerde yayınladığı şiirleri Türkiye’deki ilk modernist

şiirlerdir.

- Fütürist akımın Türk edebiyatındaki en önemli temsilcidir. Bu yönüyle yeni bir içerik

ve söylemle geleneksel şiirin karşısında güçlü yıkıcı etkiler ortaya koyar.

- Türkçenin ses özelliklerinden yararlanarak serbest nazıma geçişinde Fütürist Rus

şair Mayakovski'nin etkisi olmuştur.

- Sanatı yalnız aydınlara yönelik bir etkinlik olarak görmeyip halka yaklaştırmıştır.

Halkı öncelediği için de estetik sorunlara hiç yaklaşmamıştır.

- Nazım Hikmet, insan merkezli bir dünyada metafizik anlayışa ve geçmişin insanı

biçimlendirdiği değerlere karşıdır.

- Gücünü ve kuvvetini yaşadığı dünyadan alan, varoluşunu kendisi tarafından

yaratılacağına işaret eden bir insan görüşü vardır. Bu görüşler onun materyalist

dünya algısından kaynaklanır.

- Öncelikle ölçüsüz, serbest şiir, yerine göre sık ve seyrek uyaklar, uzun dizelerin

ardından gittikçe kısalan kırık dize kümeleri Nazım Hikmet şiirinin en temel

özelliğidir.

- Genellikle ilk dize büyük harfle başlar sonraki dizeler küçük harfle devam eder. Kimi

zaman sözcükler bölünerek uyak oluşturulur.

- Şiirlerinde ciddi bir metinlerarasılık mevcuttur. Halk edebiyatından, halk

hikayelerinden, divan edebiyatından, Fikret’ten Akif’ten Yahya Kemal’den dizeler

alarak onları tersyüz eder.

- Kutsal metinleri de şiirlerine alarak onları kendi dünya görüşüne dayandırır.

- Türk şiirine, insanın gerçek ses’ini, makinenin sesini, doğanın sesini özellikle halk

kitlelerinin sesini sokmuştur.

- Türk şiirindeki bütün toplumcu gerçekçi şair ve yazarları etkilemiştir.
 

- Şiir Kitapları: 835 Satır (1929), Jokond ile Sİ-YA-U (1929), Varan 3 (1930), 1+1 =1

(I930), Sesini Kaybeden Şehir (1931), Benerci Kendini Niçin Öldürdü (1931), Gece

Gelen Telgraf (1932), Taranta Babu'ya Mektuplar (1935), Portreler (1935), Simavna

Kadısı Oğlu Şeyh Bedrettin Destanı (1936). Kurtuluş Savaşı Destanı (1965),

Memleketimden İnsan Manzaraları (1966), Saat 21-22 Şiirleri (1965), Dört

Hapishane'den (1966), Rubailer (1966).
 

- Oyunları: Kafatası (1932), Bir Ölü Evi Yahut Merhumun Hanesi (1932), Unutulan

Adam (1934), Ferhat İle Şirin (1965) Enayi (1965), İnek (1965), Sabahat (1966),

Ocak Başında Yolcu (1966), Yusuf ile Menofis (1967), Demokles'in Kılıcı (1974).
 

Roman: Kan Konuşmaz (1965), Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim (1967).
 

- Mektuplar: Kemal Tahir' e Hapishaneden Mektuplar (1968), Oğlum Canım Evladım 

Memedim (1968), Va-nulara Mektuplar (1970), Nazım ile Piraye (1977).





 

RIFAT ILGAZ (1911- 2003)

- İlk dönem şiirlerinde Ahmet Haşim estetiğinin belirgin bir etkisi görülür.

- Bireysel duygulanmalarını estetikle birleştirerek verir. 

- 1939 yılına kadar sürdürdüğü biçimci şiir anlayışı kendisinden önceki şiir 

eğilimleriyle aynı doğrultudadır.

- Karamsar ve içe dönük bir şairdir. Ahmet Haşim, Tanpınar, Zeki Ömer Defne ve 

Necip Fazıl etkisi ilk dönem şiirlerinde hissedilir.

- 1940 yılı onun şiirinde belirgin kırılmayı yaşadığı dönemdir. 

- Devrin sosyal yapısı ve geçim sıkıntısı Nazım Hikmet’in de etkisiyle toplumu 

önceleyen bir sanat anlayışına yaklaştırır.

- Şairanelikten uzaklaşarak bir şiir anlayışına yönelir. toplumu esas alarak bireyi ait 

olduğu sınıf özellikleriyle ele alan

- Yaşadığı çağa tanıklık eden ve konularını yaşanılan çağdan alan somut bir şiir 

anlayışını savunur.

- Yoksul insanın hayatını sorunsal boyutuyla birlikte ele alarak toplumsal yapı içerisine 

oturtur.

- Daha sonra şiirine mizahi öğeleri koyarak mümkün olduğunca Nazım Hikmet şiirinin 

söylem tarzından uzaklaşmaya çalışır. 

- Toplumcu gerçekçi söylemi ortak köy ve kent sorunsalında buluşturur.
 

- Şiirler: Yarenlik (1943), Sınıf (1944), Yaşadıkça (1947), Devam (1953), Üsküdar’da 

Sabah Oldu (1954), Soluk Soluğa (1962), Karakılçık (1969), Uzak Değil (1971), 

Güvercinim Uyur Mu? (1974), Kulağımız Kirişte (1983), Bütün Şiirleri (1983), Ocak 

Katırı Alagöz (1987)
 

- Nazım Hikmet’le aynı dönemde yetişmesine rağmen ondan farklı bir şiir tarzını dener.

- Dadaizm ve Alman Fütürizminin etkisiyle oluşmuş kendine özgü bir şiir dünyası 

vardır.

- Şiirlerinin tematik ve biçimsel öğelerinde büyük yenilikler yapmıştır. 

- Her türlü dogmatizme karşı olan Ercüment Behzat, bu anlayışını şiirlerinde de 

yansıtarak geçmiş şiiri bütünüyle yadsıyan özgün bileşimlere varır.

- Kaos isimli kitabında materyalizmi öne sürerek kapitalist düzendeki dengesizlikleri 

siyasal bir açıdan ele alır.

- Ses öğesini özenle kullanır. Biçimsel bakımdan değişken ve doğurgan bir şiir 

anlayışını benimser.
Üç Anadolu şiir kitabında tarihsel dönemlere inerek sorgulamalarını destan 

boyutunda sürdürür. 

- Ancak bu tarihsel sorgulamada toplumsal olanı ön plana çıkarır. 

- Yergi, şiirlerinin ana damarıdır.
 

- Şiirler: S.O.S. (1931), Kaos (1934), Açıl Kilidim Açıl (1940), Mau Mau (1962), Üç 

Anadolu (1964).



CEYHUN ATUF KANSU (1919 – 1978)

Önceleri halk şiirinden etkilenen şair, 1940’lı yıllarda toplumcu gerçekçi şiire katılarak serbest şiirler yazmaya başlamıştır.

Şiirleri dışında makale, hikâye, deneme türlerinde de yazan sanatçı, “Dünyanın Bütün Çiçekleri”, “Kızamuk Ağıdı” adlı şiirleriyle sevilmiştir.
 

Eserleri:

Şiir: Bağbozumu Sofrası, Bağımsızlık Gülü, Sakarya Meydan Savaşı, Yanık Hava

HASAN İZZETTİN DİNAMO (1909 – 1989)

İlk şiirlerinde Faruk Nafiz’in etkisinde kalan sanatçı daha sonra Nazım Hikmet’in etkisinde kalmıştır.

Marksist anlayışla şiirler yazmıştır.

Toplumcu gerçekçi bir sanatçıdır.

Eserleri:

Şiir: Adsız Kitap, Deniz Feneri, Karacaahmet Senfonisi, Özgürlük Türküsü, Mapusanemden Şiirler, Sürgün Şiirleri, Gecekondumdan Şiirler, Kavga Şiirleri, Çoban Şiirleri, Tuyuglar, Nazım’dan Meltemler

HASAN HÜSEYİN (1927 – 1984)

Önce, kullandığı dil ve şiir dünyasını algılaması bakımından Attila İlhan’ın etkisinde kalmışsa da giderek kendi söyleyişini bulmuştur.

“Kavel”, “Kızılırmak”, “Temmuz Bildirisi” adlı şiir kitaplarıyla toplumcu şiirde yeni örnekler vermiştir.

Toplumcu gerçekçidir.

Eserleri:

Şiir: Kızılkuğu, Ağlasın Ay Şafağı, Oğlak, Acıyı Bal Eyledik, Kelepçenin Karasında Bir Ak Güvercin, Ka- vel, Kızılırmak, Temmuz Bildirisi

 

Toplumcu gerçekçi şairler arasındadır.

Anadolu insanını anlatmıştır.

Doğu Anadolu insanının sorunlarını ele almıştır.

Marksist bir anlayışa sahiptir.

Halk türkü, ağıt ve masalların hem içli, hem gür sesi ve özüyle beslenmiştir.
 

Eseri:

Şiir: Hasretinden Prangalar Eskittim

 

İlk şiiri 1954’te “Kaynak” dergisinde yayınlandı.

Pazar Postası, Türk Dili, Değişim, Dost, Şiir Sanatı, Papirüs, Soyut, Türkiye Yazıları, Milliyet Sanat, Yusufçuk, Adam Sanat gibi dergilerde yayınlanan şiirleriyle tanındı.

Şiir üzerine kuramsal yazılar ve değişik konularda denemeler, eleştirel denemeler yazdı.
 

Eserleri:

Şiir: Kargı, Tutanaklar, Kiraz Zamanı, Karşı Yazgı, Rüzgâra Yazılıdır, Elmanın Tarihi, Kentler, Yedi Der-yalar Geçsen, Siyasetname, Eski Şiirler, Canyelekleri Tavandadır, Hayat Bilgisi, Zorba ve Ozan, Başak ile Terazi, Burçlar Kuşağı, Güneş Saati, Gürlevik, Yazın Sesi, Uykusuzluk, Mani Hayy, Evren Ağacı, Bütün şiirleri (Tekvin, Delta, Tohum Ölürse, Yağmur Taşı)
 

Düzyazı: Şiir ve Gerçeklik, Söz ve Yazı, Tabula Rasa, Dinozorca, Yazınsal Söylem Üzerine, Tarih Affetmez, Çile Törenleri, Bu Ne Biçim Memleket, Yaşasın Cumhuriyet

EN ÖNEMLİ 11 ÖRNEĞİ
 

 

 

 

Toplumsal gerçekleri devrimci bir doğrultuda ve Marksist bir yaklaşımla yansıtmayı amaçlayan bir edebiyat akımıdır. Nazım Hikmet’in etkisiyle 1940’lardan sonra toplumcu gerçekçi şairler yetişmiştir. Serbest şiiri, Garipçi’lerden önce kullanmışlardır. Kimi zaman uyak kullansalar da şiirde biçim anlayışını reddetmişlerdir. Toplumcu-gerçekçi şiirde toplum problemleri, savaş karşıtlığı, barış özlemi, işçilerin ezilmişliği, yoksulluk gibi temalar işlemişlerdir.


1. Nazım Hikmet (1902 – 1963)

 

 

Nazım Hikmet’in 835 Satır adlı kitabının 1929’da yayınlanmasından sonra ortaya çıkan bu toplumcu- gerçekçi şiir akımı, farklı boyutlarda 1980’lere kadar gelmiştir. Nazım Hikmet toplumdan ilham alarak şiire toplumcu gerçekçiliği getirdi. Nazım, Türk şiirine yenilik olarak lirik toplumcu gerçekçiliği, somut güzellikleriyle gerçek doğayı, hayatta yaşanan gerçek romantizmi ve serbest vezinle şiir biçiminde özgürleşmeyi getirdi, devrim diyalektiğini ise şiirle bağdaştırabildi. Nazım’ı bu yeni şiir anlayışına götüren iki temel neden vardır. Birincisi gelişmiş bir şiir olan Sovyet Edebiyatı’nın şekil ve içerik olarak Nazım’ı etkilemesi, ikincisi de büyük şairin memleketin henüz küllenmemiş olan acılarına duyduğu yakınlıktır. Daha sonra birçok toplumcu-gerçekçi şair Nazım Hikmet’i takip etmişse de, onun yazdıklarının ötesine geçemedikleri, çoğu zaman da onu taklit ettikleri için eleştirilmişlerdir.

 

Güneşi İçenlerin Türküsü (835 Satır, 1929)

Bu bir türkü

toprak çanaklarda

güneşi içenlerin türküsü!

Bu bir örgü

alev bir saç örgüsü!

kıvranıyor

kanlı, kızıl bir meş’ale gibi yanıyor

esmer alınlarında

bakır ayakları çıplak kahramanların!

Ben de gördüm o kahramanları,

ben de sardım o örgüyü,

ben de onlarla

güneşe giden

köprüden

geçtim!

Ben de içtim toprak çanaklarda güneşi.

Ben de söyledim o türküyü!






2. Rıfat Ilgaz (1911 – 1993)

 

Toplumcu-gerçekçi şairlerin başında gelen Rıfat Ilgaz, ilk şiir kitabı Yarenlik’te, toplumcu şiirin de gereği olarak halktan insanların, işçilerin, kimsesiz hastaların ve yoksulların dünyasını anlatır. Şiirlerinin teması dolayısıyla halk söyleyişinden de yararlanmıştır. Rıfat Ilgaz şöyle diyor: “1940 toplumcu kuşağı, gerçeği yaz da nasıl yazarsan yaz mantığında değildi hiçbir zaman. Bugün diğer arkadaşların şiirleri irdelendiğinde, konularımızın yaşamdan alınmış olunduğu görülür, ama bunu şiire dönüştürmek için verilen özgün çaba da görülür. Tabii herkes bunda başarılı olmamış olabilir. Her zaman da öyledir zaten. Önemli olan çabayı vermiş olmamızdır.”

 

Alişim (Yarenlik, 1943)

Kasnağından fırlayan kayışa

Kaptırdın mı kolunu Alişim!

Daha dün öğle paydosundan önce

Zilelinin gitti ayakları,

Yazıldı onun da raporu:

“İhmalden!”

Gidenler gitti Alişim,

Boş kaldı ceketin sağ kolu…

Hadi köyüne döndün diyelim,

Tek elle sabanı kavrasan bile

Sarı öküz gün görmüştür,

Anlar işin iç yüzünü!

Üzülme Alişim, sabana geçmezse hükmün

Ağanın davarlarına geçer…

Kim görecek kepenek altında eksiğini

Kapılanırsın boğaz tokluğuna.

Varsın duvarda asılı kalsın bağlaman

Beklesin mızrabını.

Sağ yanın yastık ister Alişim

Sol yanın sevdiğini.

Kızlarda emektar sazın gibi

Çifte kol ister saracak!








3. Attila İlhan (1925 – 2005)

 

İlk şiiri 1941’de yayınlanan Attila İlhan, sanat hayatına Nazım Hikmet etkisiyle oluşmuş toplumcu-gerçekçi çizgide başlar. Attila İlhan 1940’lı yıllarda, ilk dönem şiirlerinde destan denemelerinin yanında, aşk şiirleri yazmayı da ihmal etmez. Fakat 1940’lı yıllarda aşk şiirleri yazmak toplumcu şairler arasında hoş karşılanmamaktadır. Dolayısıyla, Attila İlhan, bu şiirlerini ön plana çıkarmaz. Fakat bu şiirlerin ve bundan sonrakilerin hemen hemen tümünde, toplumsal mesajları estetik bir süzgeçten geçirerek sunar. Duvar’da 1940’lı yıllarda beliren ve gelişen toplumcu anlayışla şiirlerini kaleme alan şair, halk dilinden gelen söyleyişleri de kullanır.

 

Barakmuslu Mezarlığı (Sisler Bulvarı, 1954)

Kuş uçmaz, kervan geçmez, karanlık tuttu yolları

Gözün gönlün kararmış sen nasıl gecesin hey gidi

Buğdaysız, çavdarsız kara ekmeğe benzersin

Yıldızların, hani yıldızların, çiçeklerin nerdeler

Kalbin neden durmuş rüzgarı kesilmiş değirmen gibi

Suya indi çakallar, suya indi söğüt dalları

Barakmuslu mezarlığı kımıldanır için için

Barakmuslu mezarlığında seyran seyran ölüler

Kuş uçmaz, kervan geçmez, karanlık tuttu yolları

Gözün gönlün kararmış sen nasıl gecesin hey gidi

Ben ne inim ne cinim, ben bir garip ademim

Barakmuslu köyünden selamsız oğlu bekir

Yıkılası hanede sekiz boğaz altıma bakar

Ben kendimi toprak bilirim, toprak beni baba bilir

4. Ahmed Arif (1925 – 1991)

 

Şiirlerini 1944-1955 yılları arasında dönemin çeşitli dergilerinde yazan ve daha sonra Hasretinden Prangalar Eskittim ismiyle bir araya getiren Ahmed Arif, ele aldığı temalar ve söyleyiş bakımından dönemin diğer toplumcu şairlerinden farklı özellikler gösterir. Şiirlerinde Doğu Anadolu’nun yaban doğası, feodal yaşam koşulları, insanı, bu insanın sancılı, korkulu, güç yaşamı, isyanı, hepsi, yerel bir dil ve anlatımla dile gelir. Ataol Behramoğlu “Ahmed Arif’in dizelerinde bir tek kişinin değil, sayısız insanın sesini duyarız. İnsanca kederli, insanca sevecen, insanca tutkulu, öfkeli ve özlemli bir ses. Yoğun, derin ve sımsıkı.” der.

 

Vay Kurban (Hasretinden Prangalar Eskittim, 1968)

Dağlarının, dağlarının ardı,

Nasıl anlatsam…

Ağaçsız, kuşsuz, gölgesiz.

Çırılçıplak,

Vay kurban…

“Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda.”

Yiğitlik, sen cehennem olsan bile

Fedayı kabul etmektir,

Cennet yapabilmek için seni,

Yoksul ve namuslu halka.

Bu’dur ol hikayet,

Ol kara sevda




5. Hasan Hüseyin Korkmazgil (1927 – 1984)

 

 

Toplumcu şiirin bir başka temsilcisi Hasan Hüseyin daha çok Nazım Hikmet ve Attila İlhan etkisi taşıyan Kavel (1964), Temmuz Bildirisi (1965) ve Kızılırmak (1966) şiir kitaplarıyla ilgi uyandırmıştır. Hasan Hüseyin’in bireysel şiirlerinin yanında Anadolu’nun antik yönünü vurguladığı şiirleri ile haksızlık, adaletsizlik, emperyalizm ve eşitsizliğe karşı çıktığı toplumcu şiirleri de bulunmaktadır. Şiirlerinde masal, türkü ve ağıt gibi folklorik malzemeden yararlanır, ama bunu şiirinin teması için değil, şiirin söyleyiş güzelliğini arttırmak için yapar. Temmuz Bildirisi, Kızılırmak şiirleri gözden geçirilirse bu kaygı daha net görülür. Hasan Hüseyin bu özelliği ile diğer toplumcu şairlerinden ayrılır.

 

Azimeli Temmuz Bildirisi 1 (Temmuz Bildirisi, 1965)

Yolumun üstünde bir top temmuz – sen ne çok sevilgensin

Ey tutsak kırmızım benim, emzikli dalım, kavgabayrağım ey

Anamın toprak ağırlığı, yaramın dişikurdu, sabahım

Sen ne çok temmuzsun ey tükenmeyen – ey benim köprülü suyum

Diri yanım, susuzluğum, mapusanem, zincirim, kızgın arafem benim

Yanıyor yumruklarım susmaktan

İçimi susturmaktan karanlığı boyamaktan

ve göz göze serpilip gelişenle

Hiçkimse

Hiçkimse bilmeyecek yörüngede neden temmuzlar tutuştuğunu

Suya süren kısrakların al susuzluğunu

Geceleri mektupların acılığını

Ölçülerin hiçliğini hiçkimse

İçkilerin yenikliğini

Hiçkimse bilemeyecek





6. Enver Gökçe (1920 – 1981)

 

1930’larda Aydabir ve Resimli Ay Dergileri’nde Nazım’ın şiirleri ve Sabahattin Ali’nin öyküleri, Enver Gökçe’nin edebiyata olan bakış açısını büyük ölçüde şekillendirecektir. Enver Gökçe şiirinde, konuşma dili yalınlığı ile Nazım Hikmet şiirinin birçok özelliği görülür. Enver Gökçe, diğer toplumcu şairlerden farklı olarak dikkatleri köylerdeki yoksulluğun boğduğu halkın üzerine çeker. Şiirlerinde çoğunlukla köy halkının problemlerini, köye özgü bir anlatımla dile getirir. Zaman zaman bazı şiirlerinde siyasi ve politik tercihlerini estetik endişenin önüne koyan şair, kurulu düzeni lanetleyen söylemiyle propagandanın dar dünyasına düşer.

 

Memleketimin Şarkıları (Yaşamı ve Bütün Şiirleri, 1981)

Derdini, ekmeğini bölüştüğüm

Türküleriyle bizi ağlatan memleketlim.

Karadeniz’in Rumelikarı tütünü,

Bende türküler oldu ağlamaklı,

Bende türküler oldu dizim dizim.

Doldurdum sineme, ciğerlerime,

Doldurdum derdi mihneti

Pamuk tozunu, kömür tozunu;

Memleketimin şarkıları kadar acı çektim.

Ben Ahmet Çavuş’um

Attığım kurşunlar gitmezdi boşuna

Şimdi kuzgunlar iner taze leşime

İki kere kesemden everdiğim

Dost dediğim kıydı bana

7.  Hasan İzzettin Dinamo (1909 – 1989)

8 kardeşin yokluk ve hastalıklardan ölmeden sağ kalan üçünden en küçüğü Hasan İzzettin, 1909’da doğmuştur. Kısa bir süre sonra babası ve annesini kaybederek, yetimhanelerde büyümüş, yatılı okulda okumuştur. Kısa bir öğretmenlik deneyiminden sonra dönemin pek çok aydını gibi memuriyetten atılmış. Bundan sonra kendini, kalemiyle geçinme zorluğunun içinde bulmuştur. 1989’daki Nazım’dan Meltemler’e kadar geçen 11 kitaplık şiirler onun yaşamının ana hatlarını da vermektir. Hasan İzzettin Dinamo, genellikle Nazım Hikmet’in edebiyatımıza taşıdığı kesik mısralı şekli benimseyen toplumcu şairler arasında halk söyleyişini, dilini en asgari seviyede kullananlardan biridir. Dinamo, Nazım Hikmet gibi büyük bir şairi izleyen sanatçı olarak şiirinin ona yetişmesini istemiş, ona şiirler yazmış, onu en güzel konularından biri de yapmıştır.

 

Güzelliklere Maviliklere Şarkı (Özgürlük Türküsü, 1971)

Buğday denizinde Sivas’ın,

Amasya’nın elma bahçelerinde

Mutluluk salıncağında kolan vururuz.

Birlikte har vurur harman savururuz

Ah bir kez ekmeğin cennetine varalım

8. Cahit Irgat (1916 – 1971)

Şiir yazmaya modern bir çizgide başlayan ve önceleri Cahit Sıtkı Tarancı tarzında ürünler veren Cahit Irgat, Rüzgarlarım Konuşuyor, Ortalık ve Irgatın Türküsü kitaplarında toplumcu çizgiye özgü eserler verir. Şiirlerinde İkinci Dünya Savaşı’nın tahribatını, barış özlemini ve insan sevgisini işler.

 

Rüzgarlarım Konuşuyor (Rüzgarlarım Konuşuyor, 1947)

Yalan söylemeyen bir dünyada.

Ben de yalan söyleyemem.

Ve ben şeffaf, tertemiz

Pırıl pırıl bağırıyorum

Yetişir oltaya yem

Dile küfür olduğumuz,

Yetişir bozuk para gibi savrulduğumuz.

Gözlerim var, görüyorum:

Yarı çıplak, çırılçıplak

Ölülerle dolu toprak

Ölüler sarmaş dolaş

Ölüler sivil, asker, ihtiyar

Ölüler buram buram

Nefret kokuyor

 

9. A. Kadir (Abdülkadir Meriçboyu) (1917 – 1985)

A.Kadir, toplumcu şiirin önde gelen şairlerindendir. Onun şiirlerinin hemen tümü serbest vezinle kaleme alınmıştır. Ancak halkın dili ve halkın yaşayışından kaynaklanan söyleyiş hemen bütün şiirlerinde dikkati çekecek boyuttadır. A. Kadir, modern şiirin içerisine halkın dilini, söyleyişini, yaşama tarzını taşımıştır. Savaş, yoksulluk, sürgünlük, hapislik acılarını yaşayan insanın duygularını, iyiye, doğruya, eşitliğe olan özlemini yalınlık, gerçeklik ve lirizmle yansıttı.

 

Cibali (Bütün Şiirleri, 1988)

Cibali dendi mi,

Aklıma siz gelirsiniz, kadınlar

Kiminizin beş çocuğu,

Kiminizin nar gibi yanakları var.

Kiminiz kocasız kalmış,

Kiminiz ihtiyar,

Kiminiz daha körpe henüz.

Bana umulmadık,

Eskimiş türküler düşündürür

Siyah başörtüsü altında yüzünüz.

 

Parmaklarda tütün kokusu.

Tütün kokusu pazen entarilerde.

Biriniz ekmek alır fırından,

Biriniz durmuş öksürüyor ilerde,

Geçiyor bizim mahalleden biriniz.

 

Cibali dendi mi,

Aklıma siz gelirsiniz, kadınlar.

Çarpık ayakkaplarınız gelir,

Kahraman elleriniz





10. Şükran Kurdakul (1927 – 2004)

Şükran Kurdakul’un ilk dönem şiirlerinde bireysel konular, umutsuzluk, yalnızlık, melankolik duygular hakim olmuştur. 1943-1953 yılları arasında çeşitli dergilerde yayımlanmış şiirlerinden sonra toplumcu-devrimci şiire yönelmiştir. Kurdakul’un şiiri için, söyleyecek sözü olan fakat istenildiği kadar estetik değer kazanamayan, halk şiirinin söyleyiş ve biçim özelikleriyle oluşmuş kolay okunan şiirlerdir diyebiliriz.

 

Ağıt Değil (Şükran Kurdakul/ Seçme Şiirler)

Gücünüz varsa sizin

Sözcüğü tutuklayın.

Öğrenci, kitap, türkçe

En güzel kavramı dilimin

Özgürlüğü tutuklayın.

 

Ben ki düşünüyorum

Var olduğumdan beri

Silahlar bana dönük

Savaşlar sizin için

Gücünüz varsa artık

Usumu tutuklayın.

 

Açtı kendini, bir bayrak gibi işte

Ölümün üzerinde Hasan Tahsin…

Bu silah başka silah

Bu ölüm başka ölüm

Gücünüz varsa sizin

Ölümü tutuklayın

11. Arif Damar (1925 – 2010)

 

Arif Damar, 1940 kuşağının ve bu akımın en tanınmış isimleri arasında yer almıştır. 1956’dan sonraki şiirlerinde ise, dünya görüşünü paylaştığı toplumcu gerçekçilerden, sanatı algılayış biçimiyle ayrılmıştır. Toplumcu gerçekçiler halk için sanat ilkesiyle şiir yazdıklarından, söyleyişten, sunuştan çok, içeriğe önem vermişlerdir. Bir başka ifadeyle, neyi söyledikleri, nasıl söylediklerinden daha önemli olmuştur. Arif Damar, sanatının ikinci döneminde (1956’dan sonra) halkın beğenisini yükseltmeye çalışan şiirler yazmaya çalışmıştır. Bu şiirler de, yine toplumcu, gerçekçi, ancak, sanat anlayışı yönüyle, toplumcu-gerçekçi değildir.

 

Gitme Kal (Arif Damar/Seçme Şiirler)

Nice nice acıları aklına getir

Bunca yoksulluğu aklına getir

Gözyaşlarını aklına getir

“GİTME KAL” var yok dinlemez bir çocuk isteğidir

Gitme aklına getir

 

Kıraç mı kıraç toprakların üstüne

Güneşler açar yağmurlar kesilince

Çırılçıplak kayada yeşerir inci ağacı

Dağların kuytusunda bir uslu çiçek

Dağıtır mavisini kendi kendine

Gitme beraberlik içinde

Nasıl sevinirdik aklına getir

 

Her şeyi her şeyi aklına getir

Gece yarılarını aklına getir

Söylediklerini aklına getir

Sinsi yağmurlar yağıyordu

Soğuktu

Yaktığımız ateşi aklına getir

 

Nelerden geçiyorsun aklına getir

Gitme dünyamızın her yerinde

Yorgun eller gülleri derleyince

Ellerin sevincini aklına getir

Güllerin sevincini aklına getir

 

Ne çok severdik seni aklına getir









Kaynaklar

Tanzimat’tan Günümüze Edebiyatçılar Ansiklopedisi (2010), YKY, İsanbul